Ik de vorige blog ben ik gestart met het uitleggen dat er bij ontwikkeling van cognitief getalenteerde kinderen nog heel wat kan mis gaan. We waren gebleven bij het automatiseren. De ontwikkeling daarvan gaat niet altijd vanzelf goed. Sterker nog, het gaat gemakkelijker mis dat goed. En dat heeft grote gevolgen voor de educatieve weg die deze leerlingen nog moeten volgen.

Het is dus heel belangrijk dat we het automatiseren goed ontwikkelen in de basisschooltijd. Bij het reguliere kind gebeurt dat vanzelf als we regelmatig automatiseringsoefeningen trainen. Denk aan eigenlijk alles met een oplossingsstructuur waar veel herhaling of herkenning in zit. Maar bij kinderen die wat sneller denken werkt dat niet. Sneldenkend oplossen gaat hier gemakkelijker dan automatiseren dus wordt het reptilan niet aangesproken. Eigenlijk moeten we bij deze leerlingen het automatiseren forceren. We moeten dus een manier bedenken om handelingen naar het reptilan te sturen i.p.v. naar de neo-cortex.

In het schooljaar 2015-2016 heeft een Tjacco Trijbels, een toenmalige LIO-stagiare, in opdracht van mij onderzoek gedaan naar de mogelijkheid om automatiseren te forceren bij meer- en hoogbegaafde kinderen. Het onderzoek, waarbij hij leerlingen tikkend op de maat van ‘Rafel de Bolero’ tempotoetsen heeft laten maken, is dat schooljaar afgerond. Kort gezegd gaat het hierom: We weten dat je sneldenkend (in die neo-cortex) één opdracht tegelijkertijd kan uitvoeren. Bij het herhaaldelijk uitvoeren van dubbelopdrachten kun je daarom zeggen dat als daar versoepeling of versnelling van de uitvoering waargenomen wordt er één van de twee opdrachten geautomatiseerd wordt. En dat zagen we in dat onderzoek ook gebeuren. Het op de maat tikken ging steeds soepeler en er kwamen steeds meer sommen af in een bepaald tijdsbestek. Eén van de handelingen werd geautomatiseerd. Hier hield het onderzoek van Tjacco op, maar wij wilden natuurlijk graag gaan bepalen welke handeling we konden laten automatiseren. Niet ieder kind wordt percussionist en zal zijn geld gaan verdienen met het in de maat spelen. Let wel, er zit hier wel al winst in het aanspreken van het reptilandeel automatiseren. Maar hoeveel mooier is het als je kan bepalen welk deel van de dubbelopdracht geautomatiseerd wordt. Inmiddels hebben we geleerd dat die handeling die al een beetje getraind is voorrang krijgt op een geheel nieuwe of minder getrainde opdracht. Ik heb daarvoor bij een leerling waarvan ik wist dat hij een hoog IQ had herhaaldelijk eenzelfde getal bij allerlei verschillende getallen laten optellen, steeds sneller. Toen dat goed ging heb ik hem zelf de korte poses in tijd laten bijhouden. Daarna heb ik beide opdrachten in combinatie met ander opdrachten (trommelen en gesprek voeren en figuren sorteren) gegeven. De opdracht waarbij niet meer nagedacht hoefde te worden beschouw ik hier als geautomatiseerd. Bij Novilo in Utrecht is inmiddels een vergelijkbaar onderzoek omschreven (automatiseringsoefeningen in combinatie met evenwichtsoefeningen). De uitslagen daar versterken ons idee.

De verwaarlozing van het automatiseren begint al op heel jonge leeftijd. Een reguliere baby zwaait veel rond en grijpt veel mis voordat een handeling goed lukt. De hoogbegaafde baby grijpt misschien twee keer mis en gaat dan nadenken waarom iets niet lukt. De derde of vierde keer lukt het wellicht, en daar is een heel proces van automatiseren al overgeslagen. Je kunt je voorstellen dat hoe snel wij ook beginnen met het trainen van dat automatiseren er al een hele ontwikkeling van sneldenken achter de rug is. En dat de stap naar het automatiseren voor deze kinderen een oncomfortabele kan zijn. De motivatie voor de dubbelopdrachten is dan ook heel belangrijk. Sommige kinderen kunnen zich motiveren door de noodzaak van de training in te zien. Voor anderen moeten we veel extra’s uit de kast trekken. Leuk misschien om te melden is dat bij het spelen van muziek heel vaak ongemerkt dubbelopdrachten gehanteerd worden. In een latere blog zal ik aan de orde laten komen wat goed muziekonderwijs voor het ontwikkelende brein kan betekenen.